Ξετυλίγοντας το κουβάρι της συριακής κρίσης!

Του Πάνου Μητρονίκα

από: Liberal.gr

Στη Συρία σήμερα παρουσιάζεται ένα ανησυχητικά εκρηκτικό μείγμα από μεγάλους και μικρούς εμπλεκόμενους, καθένας τους με πολύ διαφορετικά συμφέροντα, υφασμένα σε έναν πολύπλοκο ιστό συμμαχιών και παρατάξεων σε τοπικό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Επιπροσθέτως, αν εξετάσουμε την όλη κατάσταση, όχι μόνο γεωπολιτικά, αλλά και οικονομικά, παρατηρούμε ότι τα συμφέροντα και οι σχέσεις ανάμεσα στους εμπλεκόμενους και τις επιμέρους συμμαχίες τους άλλες φορές συμπλέουν και άλλες φορές είναι σε πλήρη αντίθεση.

Στην παρούσα ανάλυση θα προσπαθήσουμε να ξετυλίξουμε αυτό το κουβάρι συμφερόντων, εξετάζοντας αρχικά την κάθε πλευρά ξεχωριστά σε σχέση τη δυναμική της κατάστασης που αναδύεται. Στη συνέχεια θα δούμε τα πιθανά σενάρια που μπορεί να εξελιχθούν βάση των κινήσεων που επιτρέπει αυτή η δυναμική σε κάθε πλευρά.

Λίγα λόγια περί στρατηγικής

Στη στρατηγική υπάρχουν δύο βασικές «σχολές» σκέψης:

• Η Δυτική Στρατηγική σκέψη, η οποία κυριαρχείται από τις έννοιες του «Σχεδίου» και του «Στόχου». Σε αυτήν τη σχολή σκέψης θέτεις έναν στόχο και καταστρώνεις ένα σχέδιο για να πετύχεις αυτόν τον στόχο. Αυτός είναι ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος προσέγγισης με πολύ καλά αποτελέσματα σε ορισμένους τομείς που απαιτούν μεθοδικότητα, όπως η επιστήμη, η έρευνα και η επιχειρηματικότητα. Παραδόξως, παρότι μιλάμε για στρατηγική σκέψη, η προσέγγιση αυτή δεν είναι τόσο αποτελεσματική σε πιο σύνθετα και ρευστά πράγματα, όπως ο πόλεμος και κατά συνέπεια και κάθε μορφή αντιπαράθεσης ή διαπραγμάτευσης. Αυτό ισχύει γιατί αν είναι κάτι δεδομένο σε μια αντιπαράθεση, αυτό είναι ότι το σχέδιο δεν θα βγει όπως θα το ήθελες. Θα πρέπει να το αλλάξεις και να συνεχίσεις να το αλλάζεις όσο οι συνθήκες θα μεταβάλλονται. Συχνά δε, θα καταλήξεις και στον ηρωισμό για να σώσεις την κατάσταση (ή απλά γιατί δεν έχεις άλλη επιλογή).
• Η Ανατολική Στρατηγική σκέψη από την άλλη δεν έχει ούτε «Στόχο» ούτε και «Σχέδιο». Οι έννοιες αυτές είναι παντελώς ξένες για αυτήν, και μαζί τους και το ηρωικό στοιχείο. Στην Ανατολική σκέψη έχουμε δυο άλλες κυρίαρχες έννοιες. Τις έννοιες της «Δυναμικής της κατάστασης» και του «Οφέλους από αυτήν τη δυναμική». Για τους Κινέζους το σημαντικό δεν είναι μόνο να θέλεις να πετύχεις κάτι, αλλά και αυτό το κάτι να είναι έτοιμο για να το πετύχεις. Δεν αρκεί να θέλεις να φας ένα φρούτο, πρέπει και το φρούτο να είναι ώριμο για να το φας. Η προσέγγιση αυτή δεν είναι τόσο αποτελεσματική στα θέματα που χρειάζονται μεθοδικότητα (για αυτό και η Κίνα έμεινε πολύ πίσω από τον δυτικό κόσμο σε αυτά και προόδευσε μόνο όταν άρχισε να δανείζετε τον δυτικό τρόπο σκέψης), αλλά από την άλλη είναι πολύ αποτελεσματική σε θέματα ρευστά, όπως ο πόλεμος. Σε θέματα που αλλάζουν συνέχεια και των οποίων η εξέλιξη δεν εξαρτάτε μόνο από εσένα και τα θέλω σου, αλλά από πολλούς παράγοντες και τα δικά τους, κατά κανόνα αντιδιαμετρικά με τα δικά σου, θέλω.

Στην «τέχνη του πολέμου» λοιπόν, όπως και στην παρούσα ανάλυση, κυρίαρχο ρόλο έχουν οι συνθήκες και το πώς θα τις εκμεταλλευτείς ή θα τις φέρεις στα μέτρα σου ώστε να έχεις όφελος από αυτές.

Ο λόγος πίσω από αυτήν την επιλογή δεν είναι άλλος από την κυρίαρχη παρουσία της Ρωσίας στο επίκεντρο της συριακής κρίσης και τη δεδομένη, κρίνοντας από τις μέχρι τώρα αντιδράσεις της στο παρελθόν, χρήση από τη Ρωσία αυτής της σχολής σκέψης έναντι της δυτικής. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η Δύση και η Ρωσία παίζουν δύο διαφορετικά παιχνίδια. Η Δύση παίζει «Μονόπολη» και η Ρωσία παίζει «Σκάκι». Για αυτό και οι παρεξηγήσεις είναι πολύ συχνές ανάμεσα στους δύο, αλλά πάντα βρίσκουν τη Ρωσία σε θέση ισχύος όταν υπάρχει άμεση αντιπαράθεση. Χαρακτηριστικά παραδείγματα της ρωσικής στρατηγικής σκέψης είναι η επέμβαση στη Γεωργία, την Ουκρανία, το αεροδρόμιο της Πρίστινα στη Βοσνία το 1999, και φυσικά η ίδια η εμπλοκή της στη Συρία που εξετάζουμε.

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις η Ρωσία δεν έδρασε βάση κάποιου σχεδίου. Είδε απλά την ευκαιρία που αναδύθηκε από τη δυναμική της κατάστασης, και ωφελήθηκε από αυτήν ξαφνιάζοντας την άλλη πλευρά. Γνώμη του γράφοντος είναι ότι αυτό θα κάνει και τώρα που οι κινήσεις της Τουρκίας δημιουργούν μια νέα, πολύ ευνοϊκή για τη Ρωσία, δυναμική.

Εμπλεκόμενοι, παρατάξεις, συμμαχίες, δυναμική

Ας δούμε λοιπόν τα εμπλεκόμενα μέρη ξεχωριστά, εξετάζοντας τα επιμέρους συμφέροντα, τις συμμαχίες που συμμετέχουν σε τοπικό και διεθνές επίπεδο, καθώς και τη δυναμική που παρουσιάζει η παρούσα συγκυρία για τον καθένα:

• ΡΩΣΙΑ: Αναμφίβολα ο κυρίαρχος παίχτης πλέον αυτήν τη στιγμή στη Συρία. Η εμπλοκή της εκεί έγινε σε μια στιγμή που η ίδια βρισκόταν υπό διεθνή πίεση για το θέμα της Ουκρανίας και η οικονομία της σε δύσκολη θέση λόγω της πτώσης των τιμών του πετρελαίου. Με την επέμβαση της, ανέτρεψε ήδη κάθε προηγούμενο σχεδιασμό για όλα τα υπόλοιπα άμεσα εμπλεκόμενα μέρη. Εξαίρεση αποτελούν οι ΗΠΑ, που βρίσκονταν σε αδιέξοδο, όπως θα δούμε πιο κάτω, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι έγινε κατόπιν άτυπης συνεννόησης των δύο μερών, και ίσως κάποιας συμφωνίας. Η Ρωσία με την εμπλοκή της στη Συρία πέτυχε να σταθεροποιήσει την όλη κατάσταση, να παγιώσει τη θέση της στη Μέση Ανατολή, να αναβαθμίσει τον ρόλο της σε παγκόσμιο επίπεδο σαν δύναμη, και τέλος –μετά τα γεγονότα της Ουκρανίας– να αντιστρέψει προς όφελος της τη δυτική κοινή γνώμη, μιας και αποτελεί τη μόνη σοβαρή αντίδραση στο Ισλαμικό Κράτος. Πιθανότατα αυτοί ήταν και οι στόχοι της μέχρι τη στιγμή της κατάρριψης από την Τουρκία του μαχητικού αεροσκάφους της. Αυτό το γεγονός έδωσε μιανέα διάσταση στην εκεί παρουσία της και δημιούργησε μια πολύ διαφορετική δυναμική για τη Ρωσία. Δυναμική που η Ρωσία δεν θα αφήσει να πάει χαμένη χωρίς σημαντικά ανταλλάγματα σε διεθνές επίπεδο. Επιπροσθέτως, με τις συνεχιζόμενες επιθετικές ενέργειες της Τουρκίας, μπορούμε να πούμε ότι η Ρωσία αυτήν τη στιγμή κρατάει όλα τα χαρτιά στα χέρια της και έχει αναβαθμιστεί στον απόλυτο ρυθμιστή των εξελίξεων από εδώ και πέρα, όπως θα δούμε και στα πιθανά σενάρια.

• ΤΟΥΡΚΙΑ: Η Τουρκία τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε μεγάλη άνθηση, αλλά έχει κάνει και μια μεγάλη ισλαμική στροφή, με αποτέλεσμα να κυριαρχείται από σύνδρομα μεγαλοϊδεατισμού που ξεπερνούν κατά πολύ τους παλαιότερους σχεδιασμούς της και φαντάζουν παράλογα στον δυτικό τρόπο σκέψης. Στόχος της πλέον είναι το να αναδειχθεί σε ηγέτιδα δύναμη του ισλαμικού κόσμου, με ο,τι συνεπάγεται αυτό σε ισλαμικούς όρους (επέκταση του Ισλάμ, προβολή ισχύος και ανωτερότητας, επιβολή απόψεων, ηγετική παρουσία σε παγκόσμιο επίπεδο κλπ.). Παράλληλα δεν μπορεί να επιτρέψει τη δημιουργία ανεξάρτητου κουρδικού κράτους και πολύ περισσότερο τη δημιουργία ενός σιιτικού άξονα με έξοδο στη Μεσόγειο, που αυτόματα υποβαθμίζει τον στρατηγικό της ρόλο κατακόρυφα και την αποκόπτει από το υπόλοιπο σουνιτικό Ισλάμ, του οποίου θέλει να ηγηθεί. Με βάση αυτό το σκεπτικό λοιπόν ενεπλάκη στη Συρία, στοχεύοντας στη δημιουργία ενός σουνιτικού κράτους δορυφόρου στα νότια της, μέσω του οποίου θα αποτελούσε την προφανή έξοδο του υπόλοιπου σουνιτικού κόσμου προς την Ευρώπη, θα περιόριζε τη σιιτική παρουσία (μεγάλη υπόθεση για την ισλαμική της ατζέντα), θα αδρανοποιούσε πλήρως τους Κούρδους και θα αποκτούσε ύψιστη γεωπολιτική θέση για τη Δύση. Η ρωσική παρουσία ανέτρεψε όλους τους παραπάνω στόχους, γεγονός που οδήγησε την Τουρκία σε μια απότομη αλλαγή στρατηγικής με κύριο στόχο την απομάκρυνση της Ρωσίας από την περιοχή. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν μπορεί να το πετύχει μόνη της και για αυτό προσπάθησε ανεπιτυχώς να εμπλέξει το ΝΑΤΟ στους σχεδιασμούς της με την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους. Το ίδιο προσπάθησε να κάνει και μέσω της γερμανικής προσέγγισης για το προσφυγικό, πάλι όμως ανεπιτυχώς, μιας και το ΝΑΤΟ περιορίστηκε στο Αιγαίο και όχι στη Συρία που ήθελε η Τουρκία (γεγονός που μπορεί να φανεί έως και πολύ θετικό για εμάς σαν Ελλάδα). Τέλος, αυτές τις μέρες ξεκίνησε μια σειρά από προκλήσεις και απειλές, ελπίζοντας πιθανότατα ότι η Ρωσία θα απαντήσει σε αυτές και έτσι θα μπορέσει να εκβιάσει την εμπλοκή του ΝΑΤΟ στο πλευρό της. Οι πολλαπλές ανεπιτυχείς κινήσεις της οδήγησαν πλέον την Τουρκία στο απόλυτο αδιέξοδο, έχουν στρέψει την παγκόσμια κοινή γνώμη εναντίον της, και, το χειρότερο για αυτήν, έδωσαν πλέον στη Ρωσία τον απόλυτο έλεγχο των κινήσεων. Η Τουρκία θα είναι ο μεγάλος χαμένος της συριακής αναμέτρησης σε κάθε πιθανό σενάριο, και το μέγεθος της χασούρας, όπως θα δούμε στη συνέχεια, εξαρτάται μόνο από το αν η ίδια θα επιλέξει την ταπείνωση ή την καταστροφή.

• ΗΠΑ: Κατά την περίοδο της προεδρίας Obama, οι ΗΠΑ βρίσκονται σε μια φάση αναδίπλωσης και εσωστρέφειας, γεωπολιτικά αλλά και οικονομικά. Αυτό μέχρι στιγμής οδήγησε στην έξαρση του ισλαμικού φονταμενταλισμού, τη δημιουργία του Ισλαμικού Κράτους (μετά την αποχώρηση από το Ιράκ), την αναβάθμιση της Γερμανίας σε κυρίαρχη δύναμη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την επάνοδο της Ρωσίας στο διεθνές γεωπολιτικό σκηνικό. Η κρίση της Συρίας βρήκε τις ΗΠΑ σε αδιέξοδο, γιατί από τη μια το Ισλαμικό Κράτος, που ήταν αποτέλεσμα των δικών της ενεργειών στο Ιράκ και στη Συρία, είχε φέρει το χάος και έπρεπε να καταπολεμηθεί, αλλά από την άλλη πλευρά η σύμμαχος της στο ΝΑΤΟ Τουρκία και η επίσης σύμμαχος και οικονομικό κεφάλαιο Σαουδική Αραβία είχαν αντίθετα συμφέροντα. Επιπροσθέτως η οικονομία της βρισκόταν σε πολύ λεπτές ισορροπίες μετά την κρίση του 2008 και η κύρια δυτική σύμμαχος Ε.Ε. ήταν σε ένα οικονομικό τέλμα και ανίκανη για οποιαδήποτε ενεργή εμπλοκή. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, οι επιπόλαια χειρισμοί της Ε.Ε. στα γεγονότα της Ουκρανίας δημιούργησαν μια νέα ένταση με τη Μόσχα και υπήρχε επιτακτική ανάγκη κλεισίματος αυτού του μετώπου. Για τις ΗΠΑ λοιπόν η κατάσταση θύμιζε τη φράση «όταν λείπει η γάτα, χορεύουν τα ποντίκια» και η ίδια δεν ήταν σε θέση να παίξει τον ρόλο της γάτας την παρούσα στιγμή. Εξετάζοντας τη στάση των ΗΠΑ, βλέπουμε μια περίεργη σιωπηλή στροφή. Φρόντισε να απομακρύνει από την Τουρκία κάθε τι νατοϊκό αμέσως πριν τη ρωσική επέμβαση. Έκλεισε τη χρόνια διαμάχη με το Ιράν με συνοπτικές διαδικασίες και χωρίς τυμπανοκρουσίες. Έκανε μια πάλι σιωπηλή, αλλά προφανέστατη, στροφή προς τους Κούρδους. Κράτησε πολύ χαμηλά τους τόνους σχετικά με τη ρωσική εμπλοκή στη Συρία και άφησε να σβήσει το θέμα της Ουκρανίας. Το σύνολο των κινήσεων των ΗΠΑ το τελευταίο διάστημα δείχνει ότι έκανε την επιλογή να μοιραστεί τα ποντίκια με άλλη μια γάτα. Τη Ρωσία. Παράλληλα να «αδειάσει» τις φίλες και συμμάχους Τουρκία και Σαουδική Αραβία, που, εκτός από τον γεωπολιτικό πυρετό, νοιώθουν και έναν οικονομικό πυρετό να τις τυλίγει τελευταία. Επιπροσθέτως βλέπουμε και μια αλλαγή στάσης προς τη Γερμανία με πιέσεις σε οικονομικό αλλά και πολιτικό επίπεδο, δείγμα επιθυμίας των ΗΠΑ για σταθεροποίηση στην Ε.Ε. μέσω άλλου δρόμου από αυτόν που επιθυμεί η Γερμανία. Οι ΗΠΑ φαίνονται να μην επιθυμούν καμιά άμεση εμπλοκή στη Συρία, να υποστηρίζουν σιωπηλά τις κινήσεις της Ρωσίας και των Κούρδων και να επικεντρώνονται στη θωράκιση τους οικονομικά και ενεργειακά από όλες τις πλευρές. Τουλάχιστον μέχρι να έχουμε αλλαγή Προέδρου, γεγονός που από μόνο του βάζει μια σειρά περιορισμών στους χρονικούς ορίζοντες ελευθερίας κινήσεων και των υπολοίπων πλευρών. Ιδίως δε η πιθανότητα εκλογής ενός πιο ακραίου προέδρου, όπως ο Trump, δημιουργεί μεγάλο βαθμό αβεβαιότητας και στη Ρωσία, αλλά πολύ περισσότερο στην Τουρκία.

• ΚΟΥΡΔΟΙ: Οι Κούρδοι τάχθηκαν από την αρχή και με απόλυτη συνέπεια κατά του Ισλαμικού Κράτους, γεγονός που τους τοποθετεί στο στρατόπεδο των καλών και σταθερών συμμάχων για τη Ρωσία, για τις ΗΠΑ/Ε.Ε., αλλά και για το καθεστώς Assad. Αυτό τους δίνει μια προνομιακή θέση ως προς τις εξελίξεις και προφανώς ανησυχεί, αν όχι εξοργίζει, την Τουρκία, που βλέπει πλέον τη δημιουργία κουρδικού κράτους σαν κάτι δεδομένο, αν δεν επέμβει η ίδια. Η ρωσική παρέμβαση και η στροφή των ΗΠΑ έδωσαν το δικαίωμα στους Κούρδους να επεκτείνουν τα σχέδια τους περί δημιουργίας κράτους σε μια πιο μεγάλη δομή με έξοδο στη Μεσόγειο. Αυτός είναι ο στόχος τους και φαίνεται να είναι απόλυτα εφικτός και με την υποστήριξη Ρωσίας, ΗΠΑ, Συρίας και Ιράν/ιρακινής διοίκησης, που πιθανώς βλέπουν και μια άλλη έξοδο προς τη Μεσόγειο για σιιτικούς υδρογονάνθρακες. Ένας τέτοιος αγωγός θα ήταν επιθυμητός και από τη Δύση για λόγους αντίβαρου στον άξονα Σαουδική Αραβία/Κατάρ/Κουβέιτ και φυσικά παρακάμπτοντας την απρόβλεπτη και τελευταία ίσως και εχθρική Τουρκία. Επιπροσθέτως θα εξυπηρετούσε και τα κοιτάσματα Κύπρου/Ισραήλ. Τέλος, οι Κούρδοι, πρόσφατα, σε μια κίνηση υψηλής στρατηγικής σκέψης, προσφέρθηκαν να βοηθήσουν αυτοί την Ε.Ε. με τους πρόσφυγες, φιλοξενώντας ακόμα και τις οικογένειες Τζιχαντιστών που αποχωρούν από το Χαλέπι. Με τον τρόπο αυτό μειώνουν άμεσα την αξία της Τουρκίας στο προσφυγικό και μια πιο επίσημη πρόταση μπορεί να φέρει την Ε.Ε. σε απόλυτη ταύτιση με τα συμφέροντα τους.

• ΙΡΑΝ: Το Ιράν, για καθαρά θρησκευτικούς λόγους, τάχθηκε από την αρχή ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος και με τη στάση του αυτή φαίνεται ότι κατάφερε ήδη να αναβαθμίσει τη θέση του και να θεωρείται πιο καλό σύμμαχος την παρούσα στιγμή για τη Δύση από ο,τι οι χώρες του σουνιτικού τόξου. Έχει ήδη κερδίσει ότι ήθελε, αλλά η παρούσα δυναμική του δίνει τη δυνατότητα για βλέψεις δημιουργίας ενός σιιτικού άξονα μέχρι τη Μεσόγειο, με πολλαπλά οφέλη και οικονομικά αλλά και γεωπολιτικά για αυτό.
• ΣΑΟΥΔΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ: Άλλη μια ηγέτιδα χώρα του ισλαμικού κόσμου που έβλεπε πολύ θετικά τη δημιουργία ενός σουνιτικού κράτους δορυφόρου ανάμεσα σε αυτήν και την Τουρκία. Η Ρωσική επέμβαση την ενόχλησε ιδιαίτερα, ενώ βλέπει σαν απειλή την αναβάθμιση του Ιράν και την επάνοδο του στη διεθνή σκηνή. Απειλή όχι μόνο οικονομική, αλλά και κατά της ίδιας της ύπαρξης της. Μέχρι στιγμής η εμπλοκή της στη Συρία είναι μόνο έμμεση, αλλά η πιθανότητα άμεσης εμπλοκής στο πλευρό της Τουρκίας είναι το πιο ανησυχητικό γεγονός που θα εξετάσουμε στα σενάρια μας, μιας και μπορεί να οδηγήσει σε τελείως απρόβλεπτες εξελίξεις. Η πρόσφατη συμφωνία με τη Ρωσία για τον περιορισμό της παραγωγής του πετρελαίου είναι κάτι που εξυπηρετεί και τις δύο πλευρές οικονομικά στην παρούσα συγκυρία, ίσως όμως αποτελεί και ένδειξη ότι δεν επιθυμεί να εμπλακεί τόσο ενεργά όσο πρόβαλε η Τουρκία τις τελευταίες μέρες και να διακινδυνεύσει μια γενικότερη ρήξη.

• ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ: Τελευταία και καταϊδρωμένη, στην παρούσα συγκυρία, η Ε.Ε. δεν μπορεί, ακόμα και να θέλει, να παίξει κάποιο ρόλο στην κρίση. Η Ε.Ε. δεν διαθέτει καμιά σοβαρή στρατιωτική ισχύ, είναι απόλυτα εξαρτημένη από τη Ρωσία στο θέμα ενέργεια για να μπορέσει να πάρει αντίθετη θέση, απόλυτα εξαρτημένη από τις ΗΠΑ στο θέμα οικονομία (μια ανατίμηση του δολαρίου θα μπορούσε να οδηγήσει χιλιάδες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις σε χρεωκοπία, λόγω του δανεισμού τους σε δολάρια σε συνδυασμό με την ύφεση) και, τέλος, βρίσκεται εσωτερικά σε καθεστώς διάλυσης. Επιπροσθέτως το μεταναστευτικό, σε συνδυασμό με τους ήδη πολύ μεγάλους μουσουλμανικούς πληθυσμούς στα κράτη μέλη, μπορεί να οδηγήσει σε χάος, αν η Ε.Ε. πάρει αντί-μουσουλμανικές θέσεις και εμπλακεί ενεργά σε πολεμικές επιχειρήσεις, ακόμα και κατά του Ισλαμικού Κράτους.

• ΙΣΛΑΜΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ: Το ΙΚ δεν αποτελεί κλασσικό γεωπολιτικό παίχτη στη συριακή κρίση, γεγονός που το καθιστά παράγοντα ανατροπής σχεδίων ανά πάσα στιγμή βάση μιας λογικής που δεν μπορεί να χωρέσει σε κλασσικές αναλύσεις, μιας και είναι υπερφυσικής (θρησκευτικής) έμπνευσης. Το ΙΚ έχει αυτοανακηρυχθεί σε Χαλιφάτο και αυτό το υποχρεώνει να μην αναγνωρίζει ούτε να διαθέτει σύνορα, να μην διατηρεί εκεχειρίες για περισσότερο από ένα έτος με κάθε πλευρά, να επεκτείνεται συνέχεια και να έχει σαν μοναδικό στόχο την παγκόσμια επικράτηση του Ισλάμ με κάθε τρόπο. Το Ισλαμικό Κράτος θα διαγραφεί από τον χάρτη μέχρι το τέλος αυτής της κρίσης με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, και αυτό το γνωρίζει και το ίδιο. Το αρνητικό όμως με ανθρώπους που κινούνται αποκλειστικά με κριτήριο την πίστη και γνωρίζουν ότι δεν έχουν μέλλον είναι ότι είναι απρόβλεπτοι και μπορεί να δουν στόχους ακόμα και στην καταστροφή τους. Ιδίως αν αυτή η αυτοκαταστροφή συνδέεται με μαυρομάτες παρθένες σε κάποιο παράδεισο. Ένας τέτοιος στόχος λοιπόν είναι το «Dabiq» της ισλαμικής εσχατολογίας. Η πόλη αυτή βρίσκεται βορειοανατολικά από το Χαλέπι στα σύνορα με την Τουρκία, στην πιο επίμαχη περιοχή για τις επόμενες ημέρες. Είναι η πόλη στην οποία κατά τας γραφάς θα δοθεί η τελική μάχη με τον στρατό των «Σταυροφόρων», γεγονός που θα αποτελέσει την αρχή για την παγκόσμια επικράτηση του Ισλάμ. Φαντάζει γελοίο, αλλά δεν είναι καθόλου στο μυαλό ενός φανατικού Μουσουλμάνου και δεν θα αποτελούσε έκπληξη κάποια ακατανόητη κίνηση από το ΙΚ ή ακόμα και την Τουρκία ή τη Σαουδική Αραβία υπό αυτό το τόσο ξένο σε εμάς σκεπτικό. Για αυτό και το αναφέρουμε.

Το γεγονός που δεν θέλει να δει η Τουρκία

Στην παρούσα στιγμή οι επιχειρήσεις στη Συρία δείχνουν να βαίνουν προς το τέλος τους, με νικητές τον συνασπισμό Συρίας, Ρωσίας και Κούρδων. Με την κατάληψη του Χαλεπίου θα βρεθούμε στο κομβικό σημείο του ποιος θα ελέγχει την περιοχή γύρω από αυτό στα σύνορα με την Τουρκία και ανάμεσα στα κουρδικά καντόνια. Η Τουρκία έχει κάνει γνωστό ότι δεν θα επιτρέψει να είναι οι Κούρδοι, αλλά όλα δείχνουν ότι οι Κούρδοι είναι οι μόνοι που μπορούν να έχουν έλεγχο σε αυτό το σημείο.

Ο απόλυτος ρυθμιστής λοιπόν των εξελίξεων από εδώ και πέρα είναι η Ρωσία και αρκεί να κάνει ένα μόνο πράγμα για να εγκλωβίσει απόλυτα την Τουρκία σε μια αναμέτρηση που θα την καταστρέψει.

Αρκεί οι Ρώσοι να προωθήσουν χερσαίες δυνάμεις μαζί με τους Κούρδους στην περιοχή και να επιβάλουν την ένωση των κουρδικών καντονιών (ήδη υπάρχουν φήμες ότι μεταφέρουν κάποιες αερομεταφερόμενες δυνάμεις τους στη Συρία τις τελευταίες μέρες).

Αν συμβεί αυτό, τότε η Τουρκία έχει δύο επιλογές:

α) Να μην κάνει τίποτα, με αποτέλεσμα να υποστεί ταπείνωση και στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό, οπού πλέον κανένας δεν θα παίρνει σοβαρά τις απειλές της. Σε αυτήν την περίπτωση ο Πρόεδρος της, Recep Tayyip Erdoğan, δεν θα έχει πολύ χρόνο και πιθανότατα θα αντιδράσει πολύ έντονα ενάντια στους Κούρδους της νοτιοανατολικής Τουρκίας, με κίνδυνο η Τουρκία να μετατραπεί σε Συρία πολύ σύντομα και να διαλυθεί. Ιδίως αν δημιουργηθεί και ένα κουρδικό κράτος στα σύνορα της που θα χαίρει διεθνούς υποστήριξης. Θα μπορούσε να στραφεί και κατά της Ελλάδας, αλλά η παρουσία του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο λειτουργεί αποτρεπτικά σε τέτοια σενάρια (εδώ είναι το όφελος από την παρουσία του που αναφέραμε πιο πριν).

β) Να επιτεθεί στη Συρία, προσβάλλοντας αυτήν τη φορά θέσεις των Ρώσων (ή δίνοντας τους το δικαίωμα να ισχυριστούν κάτι τέτοιο), με αποτέλεσμα να έχουμε έναν ρώσο-τουρκικό πόλεμο που δεν θα μείνει μόνο στην περιοχή, αλλά θα οδηγήσει πιθανότατα σε γενικευμένη σύγκρουση ανάμεσα στις δύο χώρες και καταστροφή της Τουρκίας, αν δεν επέμβει κάποιος να την σώσει. Σε τέτοια περίπτωση είναι απίθανο το ΝΑΤΟ να εμπλακεί σε επιχειρήσεις, και αν υπάρχει εμπλοκή σε διπλωματικό επίπεδο, η Τουρκία θα βρεθεί πάλι πολλαπλά χαμένη και πιθανώς δεμένη μια νέα συνθήκη ανάλογη αυτής των Σεβρών.

Η Τουρκία, λοιπόν, βρίσκεται με την πλάτη στον τοίχο και σε κάθε ένα από δυο σενάρια το μέλλον της δεν θα είναι καλό.

Άλλα πιθανά σενάρια

Το μόνο «ήσυχο» σενάριο θα είναι αυτό μιας Ρωσίας που σταματά μετά το Χαλέπι, και το οποίο θα πρέπει να συνοδεύεται με πολλές παραχωρήσεις σε κάποιο νέο κύκλο ειρηνευτικών συνομιλιών για τη Συρία. Γνώμη του γράφοντος είναι ότι αυτό το σενάριο δεν είναι πολύ ισχυρό, γιατί η Ρωσία έχει τη δυνατότητα για πολύ μεγαλύτερα οφέλη από την παρούσα δυναμική, και με απόλυτα ελεγχόμενο ρίσκο.

Αν η Ρωσία λοιπόν κρίνει ότι την συμφέρει περισσότερο η εμπλοκή με την Τουρκία, τότε αρκεί να βάλει στρατό στα σύνορα και να περιμένει. Αν δεν απαντήσει η Τουρκία, θα έχει δημιουργήσει αναίμακτα μια πλήρως ελεγχόμενη ζώνη νότια της Τουρκίας από τη Μεσόγειο μέχρι το Ιράν και θα έχει ισχυρότατους συμμάχους στην περιοχή με δυναμικό να επεκτείνει αυτήν την επιρροή και πιο βόρεια στο μέλλον, μιας και η Τουρκία δεν θα υπάρχει για πολύ στη σημερινή της μορφή.

Αν πάλι η Τουρκία απαντήσει, τότε η Ρωσία έχει την ευκαιρία να την εξαφανίσει, να αναβαθμίσει κατακόρυφα τον ρόλο της διεθνώς, να εξασφαλίσει τα στενά και να ανακατέψει την τράπουλα και στο ΝΑΤΟ. Επίσης θα διαθέτει και τον απόλυτο έλεγχο της ενέργειας στην Ευρώπη.

Ακριβώς όμως επειδή σε ένα τέτοιο σενάριο είναι απίθανο, η Ε.Ε. και οι ΗΠΑ να επιτρέψουν έναν τέτοιο απόλυτο ενεργειακό έλεγχο της Ευρώπης από τη Ρωσία, είναι πολύ πιθανό ότι θα υπάρξει μια προσπάθεια εμπλοκής έτσι ώστε να εξασφαλιστεί μια κάποια συν-διαχείριση. Το πιο πιθανό σε μια τέτοια περίπτωση είναι το πλήρες άδειασμα της Τουρκίας από τη Δύση με αντάλλαγμα παραχωρήσεις από τη Ρωσία (που θα είναι, έτσι και αλλιώς, υπέρ το δέον κερδισμένη) στον έλεγχο αυτών των περιοχών.

Τα κακά σενάρια

Τα πράγματα μπορούν να παρεκτραπούν μόνο σε δύο περιπτώσεις:

• Την άμεση εμπλοκή της Σαουδικής Αραβίας στο πλευρό της Τουρκίας. Κάτι τέτοιο είναι μάλλον απίθανο με τις παρούσες συνθήκες (συμφωνία με Ρωσία, υποβάθμιση της παρουσίας της σε 4 μαχητικά, δήλωση ότι θα συμμετέχει στο έδαφος μόνο μαζί με τις ΗΠΑ, κλπ.) αλλά με δεδομένη την ένταση με το Ιράν, τη νέα ηγεσία και τους θρησκευτικούς παράγοντες, δεν μπορεί να αποκλειστεί ακόμα. Αν έχουμε άμεση εμπλοκή της Σαουδικής Αραβίας, τότε αυτό μπορεί να εξελιχθεί πολύ γρήγορα σε αντιπαράθεση ανάμεσα στη Σαουδική Αραβία και το Ιράν, οι πολεμικές επιχειρήσεις να επεκταθούν και στις επικράτειες τους και, τέλος, να έχουμε μέχρι και καταστροφή πετρελαϊκών εγκαταστάσεων που θα οδηγούσε όχι μόνο σε ράλι των τιμών, αλλά και σε πιθανή έλλειψη πετρελαίου για χρόνια, με ο,τι συνεπάγεται αυτό για την παγκόσμια οικονομία. Το σενάριο αυτό είναι ακραία απίθανο να το δούμε, αλλά δεν μπορούμε να το αποκλείσουμε όσο υπάρχουν παίχτες που αντιμετωπίζουν αφανισμό (Τουρκία, Ισλαμικό Κράτος) και θα είχαν όφελος να εξωθήσουν τα πράγματα στα άκρα μέσω προβοκατόρικων ενεργειών ή ακόμα και λάθος εκτιμήσεων ότι θα υπάρξουν «πυροσβεστικές» επεμβάσεις από τρίτους.

• Έκρηξη της τρομοκρατίας στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ από Τζιχαντιστές σε αποστολή ή εν υπνώσει. Αυτό το σενάριο είναι πολύ πιθανό σε κάθε περίπτωση που το Ισλαμικό Κράτος θα απειληθεί με εξαφάνιση. Είναι και ο κυριότερος λόγος που οι λιγοστές ευρωπαϊκές δυνάμεις πρέπει να βρίσκονται στην Ευρώπη και όχι στη Μέση Ανατολή, γιατί αν θεωρήσουμε αληθινές τις αναφορές για χιλιάδες Τζιχαντιστές που επέστρεψαν από τη Συρία στην Ευρώπη και αντίστοιχα χιλιάδες υποστηρικτές τους που βρίσκονται στην Ευρώπη έτσι και αλλιώς, διαγράφονται πολύ εφιαλτικά σενάρια τρομοκρατίας που θα μπορούσαν να οδηγήσουν μέχρι και ολόκληρες πόλεις σε ομηρία. Σε περίπτωση που το σενάριο αυτό φύγει εκτός ελέγχου (πολλές επιθέσεις με πολλά θύματα, λαϊκή οργή κατά των μουσουλμάνων, απαίτηση αντιποίνων κλπ.), τότε η κατάσταση μπορεί πάλι να παρεκτραπεί, οδηγώντας όλες τις δυτικές χώρες σε εκτεταμένες επιχειρήσεις σε πολλές ισλαμικές χώρες και ακόμα και σε εκτεταμένη μακροχρόνια παγκόσμια σύγκρουση ανάμεσα στους δύο κόσμους.

Αντί επιλόγου

Οι επόμενες μέρες στη Συρία θα καθορίσουν τη μορφή που θα έχει η Μέση Ανατολή από εδώ και πέρα, και πιθανώς να οδηγήσουν και σε γενικότερες ανακατατάξεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα έναν μεγάλης κλίμακας πόλεμο, όμως όταν τα πράγματα είναι τόσο μπλεγμένα, είναι πάρα πολύ εύκολο μια λάθος εκτίμηση ή ακόμα και ένα ατύχημα να οδηγήσουν σε απρόβλεπτες καταστάσεις.

Είναι καθησυχαστικό το ότι φαίνεται να υπάρχει μια σύμπλευση απόψεων και μια συνεννόηση ανάμεσα στους δύο μεγαλύτερους παίχτες (Ρωσία και ΗΠΑ), αλλά, ακόμα και υπό αυτές τις συνθήκες, η παρουσία τόσων πολλών αντιπάλων με τόσο διαφορετικά συμφέροντα και φιλοσοφίες δημιουργεί ένα πολύ εκρηκτικό μείγμα, που είναι σχεδόν αδύνατο να εκτονωθεί με ήπιο τρόπο.